ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

علاقه مندان و محققان به وقایع این نبرد عظیم است که هر جلد آن به یکی از عملیات های اصلی جمهوری اسلامی علیه متجاوزان اختصاص دارد و به صورت نسبتا خلاصه و جمع بندی شده تهیه می شود و شامل شناسنامه ی عملیات، اوضاع سیاسی و نظامی در آستانه عملیات طرح ریزی و اجرای عملیات، و نتایج و بازتاب های آن می باشد.

این کتاب با کوشش حمیدرضا فراهانی و مهدی خداوردی خان با استفاده از اسناد نظامی منتشر نشده ی مرکز مطالعات،منابع سیاسی و کتاب های منتشر شده ی مرکز از جمله کتاب " خرمشهر تا وفا " نوشته محمد درودیان و " تنبیه متجاوز " نوشته حسین اردستانی تهیه شده است. ویرایش کتاب را مهدی انصاری به عهده داشته است و در آماده سازی آن سیده زهره بطحایی (حروف چینی)، حسین مجیدی (نمونه خوانی)، و بیژن اردوئی (صفحه آرایی)،حسین امجد (طراحی جلد) و احمد نصرتی (کنترل نهایی)، همکاری کرده اند.

امید است این کوشش ناچیز مورد رضای حضرت حق جل و علا و موجب ادای گوشه ای از حق شهیدان، جانبازان و رزمندگان این نبرد عظیم و مقتدایشان حضرت امام خمینی شود و مورد استفاده ی جویندگان حقایق این واقعه بزرگ قرار گیرد.

مرکز تحقیقات جنگ

1382

ص: 9

ص: 10

ویژه جمهوری اسلامی بود، عامل اساسی که نقش تعیین کننده در کسب پیروزی داشت.

قوای نظامی جمهوری اسلامی با اقدامات و عملیات مبتکرانه، رژیم عراق را به فرو پاشی تهدید می کرد که در این صورت گسترش انقلاب اسلامی را در پی داشت و منافع غرب را در منطقه خاورمیانه، با تهدید اساسی مواجه می ساخت. از این رو غرب برای بازداشتن ایران از دستیابی به هر گونه موفقیتی که رژیم بغداد را متزلزل و گسترش انقلاب اسلامی را تسهیل می کرد، به هر شیوه ی ممکن متوسل می شد.

بر این اساس غرب سیاست دیپلماسی - فشار را در پیش گرفت و در این روند، رژیم بغداد را برای فشار مستقیم به جمهوری اسلامی، تحت حمایت و هدایت قرار داد.

گرچه عراق توانایی بهره برداری لازم و کامل را از مساعدت های غرب نداشت، لیکن قدرت های بزرگ برای جلوگیری از پیروزی ایران در جنگ، به انحناء مختلف و وسایل متعدد به کمک حاکمان بغداد شتافتند از جمله:

1 - واگذاری تکنولوژی برتر (خصوصا در زمینه تجهیزات هوایی) به عراق.

2 - قرار دادن اطلاعات کسب شده به وسیله آواکس ها و دیگر دستگاه های جاسوسی و اطلاعاتی در اختیار عراق.

3 - کسب اطلاع از تاکتیک ها و توانایی های نظامی ایران و بهره برداری از فکر مستشاران نظامی برای کمک به عراق.

4 - حمایت های تبلیغاتی، سیاسی و اقتصادی دنیای غرب و وابستگان آن خصوصا مرتجعین عرب منطقه از رژیم عراق.

ارتش عراق به رغم اینکه توانست در برهه ای خاص از زمان با گسترش سازمان رزم خود به 50 لشکر و عمق بخشیدن به میادین مین و موانع و استحکاماتش و نیز ممانعت از تثبیت و تأمین مناطق تصرف شده، وقفه ای در پیشروی رزمندگان به داخل خاک عراق ایجاد کند، لیکن این وضع ناپایدار بود و با گذشت زمان و رشد توانایی های

ص: 13

جمهوری اسلامی در جنگ - طراحی عملیات در زمین های مختلف (دشت، کوهستان، آب، رمل و....)، سازماندهی نیرو و گسترش سازمان رزم - زمینه تزلزل و بی ثباتی رژیم بغداد فراهم شد.

در هر صورت، رویارویی غرب با چنین وضعیتی، بن بست جنگ را برای غرب پیچیده تر کرد و غرب نتوانست نگرانی خود را کاهش دهد.

البته گفتنی است که آنچه تا اندازه ای افزایش توان باز دارندگی عراق را موجب شد، گذشته از استراتژی ابر قدرت ها در حمایت های همه جانبه علمی و نظری از رژیم عراق، تلاش و سخت کوشی این رژیم در اصل قرار دادن جنگ بود.حکومت عراق با بسیج کردن کلیه ی امکانات در خدمت جنگ، جنگ را مسئله اصلی خود قرار داده بود و با توجه به ارتباط تنگاتنگ جنگ با اوضاع سیاسی - اجتماعی - اقتصادی عراق و سرنوشت رژیم عراق، از هر گونه سهل انگاری در این باره جلوگیری می کرد.

نشان دهنده ی توانایی عراق در تولید بسیاری از تجهیزات نظامی بود.

دیپلمات های غربی در بغداد به دولت های متبوع خود گزارش دادند که عراق از بمب ها و مهمات ساخت داخل استفاده می کند. (1) .

به هر صورت، برابر گزارش آنتونی کردزمن، کارشناس نظامی امریکا، عراق در طول سال های 1362 تا 1364 مبلغ 18 / 1 میلیارد دلار سلاح و تجهیزات نظامی خریداری کرده است. این کارشناس نظامی مجموع نیروهای نظامی ثابت ارتش عراق را در سال 1364 تعداد 750000 تن و نیروهای جیش الشعبی عراق را 650000 تن برآورده کرده است.

کردزمن آمار تجهیزات اصلی ارتش عراق را در سال 1364 چنین اعلام کرده است:

تانک 4820 دستگاه

خودروهای زرهی 3200 دستگاه

توپخانه سنگین 3000 قبضه

توپ پدافند هوایی بیش از 400 قبضه

خودرو تانک بر 2000 دستگاه

هواپیمای عملیاتی 580 فروند

هلی کوپتر 380 فروند (2) .

استعداد نیروهای پدافندی دشمن در جبهه ها عبارت بود از:

555 گردان نیروی پیاده

148 گردان تانک و مکانیزه

125 گردان توپخانه

40 گردان پدافند هوایی

در مجموع ارتش عراق در نیمه دوم سال 1364، تعداد 5 لشکر زرهی، 3 تیپ مستقل زرهی، 2 تیپ مستقل مکانیزه، 20 تا 25 لشکر پیاده و 80 تیپ مستقل و 10 تیپ مستقل نیروی مخصوص و کماندویی در اختیار داشت. (3) .

همچنین بنابر تجزیه و تحلیلی که معاون عملیات فرمانده کل سپاه (غلامعلی رشید) به عمل آورده و در تاریخ 25 / 2 / 1364 ارائه کرده

ص: 15

است،ارتش عراق بر پایه سازمان و نیروی انسانی و تجهیزاتی که در اختیار داشت از توانایی های زیر برخوردار بود:

دشمن در هر زمان توانایی جابه جایی 3 لشکر پیاده را در هر منطقه دارد. یک تیپ پیاده را در عرض 24 ساعت جابه جا می کند.یک تیپ زرهی را در 72 ساعت از غرب منتقل می کند.

- دشمن در هر زمان دارای 5 لشکر زرهی و مکانیزه است که در عرض 4 تا 5 روز قابلیت مانور و جابه جایی سریع را دارد.

- دشمن در هر زمان توانایی تمرکز 40 گردان توپخانه را برای مقابله با نیروی مهاجم دارد.

- دشمن توانایی یک ماه بمباران و فشار هوایی به گستردگی عملیات بدر را دارد.

- دشمن توانایی اداره دو عملیات همزمان به وسعت 3 تا 4 لشکر را دارد.

-دشمن در برابر عملیات آفندی ما با 100 گردان، می تواند با 300 گردان آزاد مقابله کند. (1) .

جنگ در اختیار داشت. ضمن اینکه بخشی از توان رزمی سپاه به عنوان یک نیروی دفاعی در مناطق تصرف شده، مانند جزایر مجنون و هور زمین گیر شده بود. در این روند کاهش توان ایران در برابر عراق دو عارضه اساسی به دنبال داشت: نخست آنکه نمی توانست از امکان غافل گیری و تجزیه قوای دشمن برخوردار شود، در نتیجه اجرای عملیات با نوعی ریسک و عدم موفقیت همراه بود. علاوه بر این، قوای ایران فاقد توانایی لازم برای نبرد طولانی در یک عملیات بود. زیرا بلافاصله پس از آغاز عملیات، در حالی که خطوط دفاعی دشمن در هم شکسته شده بود، دشمن به سرعت نیروهای خود را در منطقه عملیات متمرکز می کرد و با افزایش آتش هوایی و توپخانه تدریجا نیروهای خودی را از مناطق تصرف شده عقب می راند.

با توجه به واقعیت های موجود، کم کم این اعتقاد به وجود آمد که

«با این توان نمی توانیم غافل گیری را رعایت کنیم و قطعا باید این توان 2 تا 3 برابر شود که با یکی دشمن را فریب بدهیم وبا 2 توان دیگر بتوانیم به طور جدی عمل کنیم» (1) .

بر پایه همین ملاحظه در انتخاب منطقه عملیات نیز دچار مشکل بودیم. لذا چنین استدلال می شد که ما جایی می توانیم بجنگیم که بلا فاصله پشت یک رودخانه، یک عارضه یا تنگه ای برسیم تا دشمن براحتی نتواند به ما حمله کند.

پس از عملیات بدر بحث های بسیار اساسی و جدی در مورد نحوه ادامه جنگ صورت گرفت لازمه ارائه طرح به شورای عالی دفاع بررسی ای همه جانبه بود که با حضور فرماندهان سپاه انجام شد.

سپاه از یک سو به این نتیجه قطعی و روشن رسیده بود که با روش گذشته امکان ادامه جنگ با عملیات گسترده وجود ندارد و از سوی دیگر اوضاع جنگ پس از عملیات بدر، با تشدید فشار به ایران، اجرای عملیات را ضروری ساخته بود در واقع میان توانایی ایران برای اجرای عملیات مؤثر و تعیین کننده با تضمین پیروزی، با اوضاع و ضرورت های سیاسی حاکم بر جنگ، تناسبی وجود نداشت. پیدایش این وضعیت در

ص: 17

جنگ بیش از هر مسئله ای متأثر از نحوه نگرش به جنگ و کسب پیروزی بود. بدین معنا که پس از فتح خرمشهر پیروزی بر عراق بسیار سهل و آسان پنداشته می شد و این باور همگانی وجود داشت که صدام در حال سقوط است. بر پایه همین نگرش، تفکرات استراتژیک مسئولان درباره ی جنگ مبنی بر "کسب یک پیروزی و خاتمه جنگ"، متعاقب ناکامی در عملیات رمضان تدریجا شکل گرفت. در چار چوب این تفکر تصور می شد با یک پیروزی قاطع می توان جنگ را تمام کرد،لذا نیازی به بسیج کشور در خدمت جنگ نیست. این گونه تفکرات منطبق و همسو با اندیشه استراتژیک امام در مورد جنگ نبود. شکاف موجود میان دو نگرش یاد شده در واقع از مهمترین دلائل وضعیت جنگ در چهار سال گذشته بود. تدریجا با گسترش دامنه جنگ و فشار بر ایران و افزایش موانع موجود برای دستیابی به پیروزی، نوعی تردید و ناامیدی در مسئولان به وجود آمد. برخی چنین تصور می کردند که کار تمام شده است و باید چهار سال پیش (پس از فتح خرمشهر) تصمیم می گرفتیم. علاوه بر این، مشاهده واکنش حامیان عراق در مورد پیروزی های نسبی ایران، این نگرانی را به وجود آورده بود که حتی اگر موفق به تصرف بغداد بشویم امکان حمله اتمی به ایران وجود دارد!

سپاه با الهام از نظریات امام و درکی که از اوضاع و ضرورت های جنگ داشت در اندیشه تداوم جنگ بود.

با بررسی هایی که انجام گرفت این نتیجه حاصل شد که برای ادامه جنگ، بدون بسیج کلیه ی سازمان ها و امکانات کشور، امکان پشتیبانی از جنگ وجود ندارد. حداقل توان لازم برای ادامه جنگ 300 گردان نیرو بود که آخرین پیشنهاد سپاه ارائه شد. در عین حال جمع بندی نتایج جلسات فرماندهان سپاه در این مرحله به شرح زیر بود:

1 - استراتژی جنگ تاکنون براساس "جنگ، جنگ تا پیروزی" بوده که این سیاست با شکست مواجه شده است، لذا باید استراتژی جنگ تغییر کند.

2 - توان خودی در مقایسه با توان دشمن کاهش یافته، لذا توان موجود

ص: 18

نه تنها برای کسب پیروزی کامل نظامی بلکه برای ادامه جنگ هم کافی نیست.

3 - با توان موجود تنها می توان عملیات محدود انجام داد.

4 - باید با یک فرماندهی واحد با اختیارات و ستاد تخصصی، با قدرت کشور را به جنگ بکشاند و کلیه امکانات و نیروها را برای پیشبرد جنگ به کار گیرد.

5 - ادامه همکاری ارتش و سپاه به صورت گذشته امکان پذیر نیست. لذا باید به صورت مستقل و جداگانه همکاری کنند. سپاه و ارتش طرح ها را بدهند. فرماندهی (عالی) تصمیم بگیرد و هر کدام در زمین پیشنهادی خود بجنگد.

6 - به دلیل کمبود آتش توپخانه و هوایی. زرهی خودی و برتری دشمن در این زمینه ها، اساس جنگ همچنان بر عملیات نیروهای پیاده در شب همراه با حفظ غافل گیری می باشد (1) .

با تبیین استراتژی جنگ و ارائه آن از سوی سپاه این شائبه که سپاه تمایل به ادامه جنگ ندارد، گسترش یافت! این وضعیت در حالی پیش آمده بود که قبل از آن تمایل سپاه به ادامه جنگ بنابر نظر امام خمینی، عامل اصلی در ادامه جنگ ذکر می شد! در نتیجه سپاه در مرحله جدید که اساسا بار جنگ را بر دوش می کشید تحت فشار برخی جریان ها قرار گرفته بود.

سپاه بر پایه همین ملاحظات و برای استمرار جنگ، استراتژی جدیدی را تبیین کرد که از اصول زیر پیروی می کرد:

1 - ضرورت ادامه جنگ دراز مدت.

2 - اجرای عملیات محدود با هدف زنده نگه داشتن جنگ و فشار نظامی بر دشمن.

3 - افزایش توان و سازمان رزم سپاه برای اجرای عملیات گستره.

4 - طرح ریزی و اجرای عملیات گسترده به صورت مستقل.

سپاه در فاصله خرداد 1364 تا شهریور همان سال سلسله عملیات محدودی را انجام داد که آثار مثبتی بر جای نهاد. علاوه بر این، تلاش

ص: 19

برای عملیات گسترده، با توجه به تجارب حاصله در عملیات های پیشین، به ویژه عملیات بدر، منجر به تعیین شرایطی به شرح زیر شد:

1 - در اختیار داشتن حداقل 150 گردان نیرو (هدف های ارزشمند در جنوب بدون 150 گردان قابل تصرف نبود).

2 - بیش از یک میلیون گلوله توپ برای آتش پشتیبانی مناسب در یک عملیات گسترده.

3 - سلاح ضد زره به اندازه کافی (حداقل سه هزار موشک تاو) برای اجرای یک عملیات گسترده

4 - اجرای تک پشتیبانی در جزیره مینو.

5 - شرکت مؤثر نیروهای هوایی ارتش برای پشتیبانی هوایی عملیات. (1) .

این وضعیت در حالی بود که طبق برآورد آنوتونی کردزمن کارشناس نظامی آمریکا، آمار تجهیزات اصلی نظامی ایران چنین بود:

تانک 1050 دستگاه

خودروی زرهی 1240 دستگاه

توپخانه سنگین 1000 قبضه

هواپیمای عملیاتی 95 فروند

هلی کوپتر 390 فروند (2) .

گفتنی است که حتی در صورت صحت این برآورد با توجه به مشکلاتی که در تهیه لوازم یدکی و مهمات وجود داشت، امکان استفاده ی مناسب از تجهیزات موجود، به ویژه هواپیماهای جنگی مقدور نبود.

ص: 20

گرفته می شد، گفت:

«1 - ما مجبوریم عملیاتی را شروع کنیم که مبتنی بر توانمان باشد.

2 - توان دشمن در آنجا محدودتر باشد. 3 - براساس تجربه عملیات خیبر و بدر باشد. 4 - بتوانیم مسئله آتش دشمن را که در عملیات بدر مسئله اساسی بود حل کنیم.» (1) .

براساس این ملاحظات مهم ترین علت انتخاب منطقه فاو برای عملیات، نوع ویژگی های زمین این منطقه بود، وجود آب در سه طرف منطقه عملیات و رویارویی با دشمن تنها در یک پیشانی جنگی و همچنین امکان اجرای آتش پر حجم توپخانه و ادوات از آبادان تا فاو شد. به علاوه، محدود بودن زمین که کمیت محدود و کیفیت بالا را هم دارا بود، در این انتخاب مؤثر بود. همچنین با توجه به اینکه دشمن در نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران توانایی عبور از اروند رود را تصور نمی کرد و نیز، تجارب به دست آمده در عملیات های خیبر و بدر و ارزشمند بودن هدف از نظر سیاسی و نظامی، از جمله عوامل دیگری بودند که در انتخاب منطقه فاو برای عملیات مورد توجه قرار گرفتند.

که سیل بندهای متعدد آن مهمترین عارضه به حساب می آمد. در این محل، به دلیل نمک زار بودن، زمین باتلاقی بوده و استفاده از ادوات زرهی به راحتی میسر نبود. زمین های دیگر این منطقه نیز شوره زار است که بر اثر بارش باران به شدت لغزنده می شوند و تردد وسایل نقلیه را با مشکل مواجه می کند. در مجموع، منطقه والفجر8 ویژگی هایی داشت که با وجود ضعف تجهیزات و تسلیحات خودی، اجرای عملیاتی موفق در این منطقه دور از انتظار نبود.

پرداخت و به بمباران بی سابقه این منطقه اقدام کرد. در مجموع،فرماندهان عراقی، تک احتمالی رزمندگان اسلام را از محور فاو، فریب می دانستند و در حوزه ی عملیاتی سپاه هفتم، به منطقه ام الرصاص توجه بیشتری داشتند.

منطقه ی عملیاتی فاو تحت مسئولیت سپاه هفتم ارتش عراق قرار داشت و پدافند این منطقه (از جنوب زیادیه تا رأس البیشه) به عهده ی لشکر 26 پیاده بود. این لشکر در مجموع با 6 تیپ پیاده، 2 تیپ پیاده ساحلی، 2 ناو تیپ و 5 گردان توپخانه از این منطقه پدافند می کرد.

با شروع عملیات، ارتش عراق 8 لشکر پیاده، 4 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه، لشکر دفاع ساحلی و لشکر گارد ریاست جمهوری را نیز وارد منطقه فاو کرد.

در مجموع، یگان هایی که قبل از عملیات والفجر 8 در این منطقه عملیاتی بودند و یگان هایی که در حین عملیات وارد منطقه فاو شدند، عبارتند از:

یگان پیاده شامل تیپ های 704  703  702  603  602  502  501  442  424  421  419  414  111  110  108  104  96  95  48  47  39  32  29  22  5  2.

یگان پیاده ساحلی، شامل تیپ های 443  441  440.

یگان زرهی، شامل تیپ های 42  34  30  26  16 و گردان های تانک 17 تموز، الرافدین، ذوالنورین و گردان 43 از لشکر 5.

یگان مکانیزه، شامل تیپ های 25  24  20  15  8.

نیروی مخصوص، شامل تیپ های 68  66  65.

گارد ریاست جمهوری، شامل تیپ های 1 مکانیزه، 2 کماندو، 3 نیروی مخصوص، 4 مکانیزه و 10 زرهی و یک گردان کماندویی.

نیروهای کماندو، شامل تیپ های کماندویی سپاه های 7  6  4  3، تیپ 73 از لشکر 17، گردان حطین، گردان 5 از لشکر 26 و گردان کماندویی لشکر 15.

نیروهای جیش الشعبی، شامل شش قاطع جیش الشعبی تحت امر لشکر 26. (1) .

ص: 24

7 - بررسی چگونگی حرکت نیروهای موج دوم و نحوه ی پیاده شدن آنها در ساحل دشمن و توسعه سر پل با تلاش آنها.

8 - تصرف نقاط استراتژیک در ساحل دشمن، مانند اسکله چهار چراغ، بندر فاو، شهر فاو و پایگاه های موشکی.

9 - تسلط بر سه جاده البحار، استراتژیک (فاو - بصره) و ام القصر که در آستانه شهر فاو به یکدیگر نزدیک می شوند.

10 - گسترش میدان عملیات به سمت کارخانه نمک.

11 - مقابله با حرکت دشمن از شمال (بصره) به جنوب منطقه (فاو).

12 - تأمین جناح های عملیات در سمت اروند رود و سمت خورعبدالله.

13 - تشکیل خط پدافندی در شمال کارخانه نمک.

در طراحی عملیات برای اجرای عملیات در منطقه فاو، دو قرارگاه اصلی با مأموریت های زیر در نظر گرفته شد:

الف) قرارگاه کربلا به فرماندهی احمد غلامپور که مسئولیت شکستن خط در محور اسکله ی چهار چراغ و شهر فاو، ادامه ی عملیات روی جاده فاو - البحار و تأمین جناح راست عملیات را بر عهده داشت.

ب) قرارگاه نوح به فرماندهی حسین علایی که مسئولیت شکستن خط در سمت چپ قرارگاه کربلا و مقابل پایگاه موشکی عراق، ادامه عملیات روی جاده فاو - ام القصر و تأمین جناح چپ عملیات (سمت خور عبدالله) را عهده دار بود.

همچنین چهار قرارگاه فرعی با مأموریت های جداگانه به شرح زیر تشکیل شدند:

1 - قرارگاه یونس 1: تحت امر قرارگاه نوح بود با ناو تیپ کوثر مأموریت تصرف اسکله ی العمیه را بر عهده داشت.

2 - قرارگاه یونس 2: قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی ارتش و تحت امر قرارگاه خاتم الانبیا (ص) بود و مأموریت تصرف اسکله ی البکر را بر عهده داشت.

3 - قرارگاه رعد: قرارگاه عملیاتی نیروی هوایی ارتش بود و مأموریت پشتیبانی هوایی را بر عهده داشت.

ص: 26

4 - قرارگاه شهید سلیمان خاطره: قرارگاه عملیاتی هوانیروز ارتش بود و مأموریت تشکیل تیم آتش، تخلیه مجروح و هلی برن نیروها را بر عهده داشت.

علاوه بر این، دو قرارگاه عملیاتی مسئولیت عملیات پشتیبانی فریب را عهده دار شدند تا از توجه دشمن به منطقه فاو جلوگیری کنند و حساسیت او را در مناطق دیگر برانگیزند:

1 - قرارگاه قدس به فرماندهی عزیز جعفری که مسئولیت عملیات پشتیبانی نزدیک در منطقه ابوالخصیب (ام الرصاص) را بر عهده داشت.

2 - قرارگاه نجف به فرماندهی مصطفی ایزدی، با مسئولیت عملیات پشتیبانی دور در منطقه سلیمانیه. (1) .

بر حرکت غواصان و دور شدن آنها از هدف واگذار شده به آنها بود. ناخدا ملک زادگان، فرمانده نیروی دریایی ارتش در آن زمان، پس از شنیدن سخنان مسئولان امر درباره ی طرح عملیات، گفت:

«اظهارات نشان داده است که اگر غواص از یک نقطه بخواهد به نقطه روبه رو حرکت کند، بعضی وقت ها پنج شش کیلومتر بالا و پایین می رود و این بستگی به جریان آب دارد. بنابراین، در ارزیابی ای که لازم بود اینجا ارائه بشود، آن نیروهای خط شکن که بخواهند در طول (از شرق به غرب) رودخانه عبور کنند به نظر بنده به طور شناور و غواصی، امکان خیلی کمی است که موفق شوند.» (1) .

اظهارات ناخدا ملک زادگان با توجه به وضعیت جریان آب اروندرود صحیح بود، اما پیگیری و تلاش و تمرین نیروها و تسلط اطلاعاتی بر جریان های مختلف آب اروند موجب غلبه بر این نگرانی شد. شش روز پس از اظهارات فرمانده ی نیروی دریایی، در جلسه ی مشترک قرارگاه خاتم الانبیاء(ص) در اهواز در 23 دی 1364، احمد غلامپور، جانشین قرارگاه کربلا گفت:

«به هنگام شناسایی در حالت جزر و مد آب، نیرو به چپ و راست می رفت ولی با تجربه به این نتیجه رسیده ایم که هر کجا خواستیم، برویم.» (2) .

- لشکر 7 ولی عصر (عج)

- لشکر 8 نجف اشرف

- لشکر 14 امام حسین (ع)

- لشکر 17 علی بن ابی طالب (ع)

- لشکر 25 کربلا

- لشکر 27 محمد رسول الله (ص)

- لشکر 31 عاشورا

- تیپ مستقل 15 امام حسن (ع)

- تیپ مستقل 32 انصار الحسین (ع)

- تیپ مستقل 44 قمر بنی هاشم (ع)

ب) قرارگاه نوح (محور جنوبی):

- لشکر 19 فجر

- لشکر 41 ثارالله (ع)

- تیپ مستقل 33 المهدی (عج)

در مجموع 140 گردان نیروی رزمی و 16 گردان توپخانه برای اجرای عملیات سازمان دهی شده بود. (1) .

شهر که از تقاطع سه جاده البحار، فاو - بصره و ام القصر به وجود آمده بود. همچنین، استقرار در پایگاه دوم موشکی در شمال غربی شهر فاو، می بایستی در مرحله دوم تحقق می پذیرفت. این نقطه برای داشتن جناح از دشمن، بسیار مهم تلقی می شد.

3 - پیشروی تا ابتدای کارخانه ی نمک و تشکیل خط دفاعی به موازات این نقطه از ساحل تا خور عبدالله.

4 - رسیدن به زمین انتهای کارخانه نمک و کانال انتهای کارخانه واقع روی جاده ام القصر تا ساحل رودخانه.

مأموریت مرحله اول عملیات، به لشکرهای 7 ولی عصر (عج)، 5 نصر، 41 ثارالله (ع)، 31 عاشورا، 25 کربلا، 14 امام حسین (ع)، 19 فجر و تیپ های 44 قمر بنی هاشم (ع) و 33 المهدی (عج) واگذار شد. در مرحله دوم، لشکرهای 27 حضرت رسول (ص)، 17 علی بن ابیطالب (ع)، و در مرحله سوم، لشکرهای 8 نجف و 31 عاشورا برای تحقق طرح مانور می بایست وارد عمل می شدند. در مرحله چهارم نیز تمام یگان های مورد نظر حضور داشتند. (1) .

صبح فرماندهان منتظر وضعیت بودند. صبح دیدند که عراقی ها کفش ها را گذاشته اند و فرار کرده اند و (پس از آن) رفتیم جلو. اینجا (فاو) وقتی که دشمن در دشت پراکنده شد، ما در روز می توانیم بجنگیم.» (1) فرمانده ی سپاه در جلسه ی دیگری با اطمینانی که در مورد غافل گیری دشمن داشت، ضمن تأکید بر استمرار عملیات و عدم تأخیر در حرکت های بعدی، گفت:

«اگر در آن طرف، دشمن آماده نبود و ما نیز (حتی) لودر و بلدوزرمان از آب عبور نکرده بود، ولی تانک در دست داشتیم، باید برویم تا مرحله چهارم.» (2) .

بدین ترتیب استمرار در تحقق هدف های عملیات با گام های بلند بسیار تأکید شد. علاوه بر این، مسائلی مانند آتش پر حجم ادوات و توپخانه، به کارگیری زرهی، مهندسی و مسئله عبور که جزء بغرنج ترین مسائل عملیات به شمار می رفت، در طرح مانور به آنها پرداخته شد.

ص: 31

آرام کردن وضعیت و کاستن از هراس نیروهای عراقی، در پاسخ گزارش یاد شده می گوید:

«مقاوم باشید، سه لشکر زرهی می فرستیم و ایرانی ها را شکست می دهیم» (1) .

گسترش وضعیت و تأمین هدف های عملیات در همان شب اول چنان غیر منتظره بود که یگان هایی که برای تأمین هدف های مراحل بعدی عملیات قرار بود در صبح یا شب دوم عملیات وارد عمل شوند، در ساعات 24 وارد منطقه شدند تا به سمت اهداف خود حرکت نمایند.

پس از پاک سازی خط اول، در ادامه کار دو مسئله عمده در پیش روی رزمندگان قرار داشت: دور زدن و محاصره شهر فاو و حضور در محور ساحلی واقع در جناح شمالی.

حضور در دو محور یاد شده، نقش مؤثری در مقابله با پاتک های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سر پل اولیه داشت. لذا دو لشکر پر توان و قدرتمند سپاه که مأموریت دستیابی به اهداف فوق را داشتند، برای پاک سازی و الحاق خط اول، تلاش خود را شروع کردند. بدین ترتیب قبل از روشن شدن هوا و پس از در هم شکستن مقاومت های ضعیف قوای دشمن، یگان مأمور تصرف شهر فاو، با حضور دروازه شهر به محاصره ی آن پرداخت.

در شهر فاو نیز یکی دیگر از یگان ها با طی کردن مسافتی طولانی در عمق، ناباورانه خود را به خور عبدالله رساند طوری که این امر به محاصره ی شهر فاو از شمال و جنوب انجامید.

در چند نقطه از محور شمالی شهر فاو دو یگان عمل کننده به دلیل رویارویی با دشمن و همچنین مشکلات عبور از اروند، پیشروی دچار کندی شدند، ولی منتهی الیه محور ساحلی که کلید حفظ منطقه تصرف شده بود، با همت و خیز بلند رزمندگان به تصرف درآمد. همچنین ورود یگان بعدی به منطقه درگیری - که مأموریت تصرف خط کارخانه را به عهده داشت - موجب پیوستگی و تأمین اولین خطر پدافندی گردید.

ص: 33

هنگام طراحی عملیات پیش بینی می شد در صبح اولین روز عملیات، مناطقی که جبهه خودی را تهدید خواهد کرد، عمدتا محورهای ساحلی و جاده استراتژیک فاو - بصره باشد. بدین ترتیب با حضور در دو محور یاد شده، عملا اطمینان خاطر لازم حاصل شد.

که پیش بینی می شد پس از 36 ساعت از آغاز عملیات نخستین پاتک خود را در این محور اجرا کرد. ارتش عراق لشکر 5 خود را به سرعت وارد منطقه نمود. نیروهای این لشکر پس از رسیدن به نزدیکی کارخانه نمک، آرایش گرفته، پاتک خود را به محور ساحلی شروع کردند و در مدت کوتاهی دو هجوم شدید کردند. نبردی سخت در گرفت و در نقاطی به نبرد تن به تن کشیده شد اما رزمندگان با مقاومت جانانه خود دشمن را متوقف کردند. نیروهای خودی پس از آن برای ایجاد خطوط دفاعی مستحکم، با استفاده از وسایل مهندسی (لودر، بلدوزر و...) که تا روز دوم به منطقه عملیات منتقل شده بود، خاک ریزهای کوتاه و محدودی ایجاد کردند.

با توجه به اهمیت محور ساحلی، قوای دشمن در روز بعد هجوم شدیدی را در محور ساحلی آغاز کردند، لیکن سرعت در انتقال و عبور دستگاه های مهندسی و ایجاد خطوط دفاعی مطمئن و کمک سایر یگان ها، تلاش دشمن را ناکام کرد. این محور با همت رزمندگان پس از چند روز نفوذ ناپذیر شد و دشمن نیز از پیشروی در آن ناامید گردید.

محور ام الرصاص کرد تا اینکه سر انجام پس از سه روز، دریافت که منطقه فاو، منطقه عملیاتی اصلی رزمندگان است و پس از آن بود که به صورت جدی وارد میدان نبرد فاو گردید.

همین تأخیر دشمن در درک منطقه عملیات اصلی، امکان واکنش سریع را از او گرفت و زمینه ی گسترش سر پل و حفظ تحکیم مواضع به دست آمده را برای یگان های خودی فراهم کرد. پس از ناکامی تلاش های اولیه ی ارتش عراق، که عمدتا با لشکر 5 انجام شد، قرارگاه تاکتیکی ستاد مشترک ارتش عراق در شهر ناصریه به فرمانده لشکر گارد ریاست جمهوری عراق دستور داد که به سرعت و با تمام امکانات برای سد کردن حمله رزمندگان و باز پس گیری مناطق تصرف شده، تحت امر سپاه هفتم وارد عمل شود. بر این اساس و به دنبال تصمیم گیری عجولانه ی ستاد عملیات جنوب عراق، تیپ های 3 و 4 نیروی مخصوص گارد جمهوری وارد عمل شدند. دو تیپ مذکور با آرایش در دو طرف و در امتداد جاده استراتژیک فاو - بصره، به سمت شهر فاو حرکت کردند. قبل از آغاز درگیری، نیروهای خودی به دلیل تسلط دید و تیر بر عقربه های دشمن و آرایش مناسب توپخانه ها، آتش پر حجم و سنگینی را روی نیروهای گارد اجرا کردند که بر اثر آن 30 % آنها به هلاکت رسیدند.

ضمنا هم زمان به گردان کماندویی تیپ 10 زرهی (از یگان های نیروی مخصوص ارتش عراق) نیز دستور داده شد نیروهای خود را تا سه راهی کارخانه نمک - جاده ی ام القصر گسترش دهد تا از دور خوردن تیپ های 3 و 4 لشکر گارد جلوگیری شود.

نیروهای لشکر گارد جمهوری پس از ورود به منطقه، شب را در پناه تانک ها و خاک ریزهای پراکنده، که به عنوان سنگر تانک مورد استفاده قرار گرفت،به سر بردند تا با آغاز روشنایی هوا، حمله اساسی خود را شروع کنند.

گفتنی است که نیروهای خودی در فرصت سه روزه ای که تا استقرار

ص: 37

نیروهای لشکر گارد داشتند، توانستند پایگاه های اول و دوم موشکی دشمن را در شمال شهر فاو تصرف کنند و تا ضلع جنوبی کارخانه نمک پیشروی کنند و پس از آن با گسترش شرقی - غربی به سمت جاده ی استراتژیک ، روی جاده ی شنی تا کنار سه راهی کارخانه نمک، مستقر شوند.

ورود هدف حمله قوای اسلام قرار گرفت و پس از انهدام یک گردان از آنها، بقیه پا به فرار گذاشتند. گذشته از این، با پیشروی رزمندگان اسلام تا کارخانه نمک و تصرف مقر لشکر 26 ارتش عراق در محوطه کارخانه نمک، فرماندهی سپاه هفتم که وحشت زده شده بود منطقه را ترک کرد. در این بین نیروهایی که در محاصره قرار داشتند، سعی زیادی می کردند که از معرکه بگریزند، لیکن تدبیر مناسب فرماندهان سپاه و نیز آتش پر حجم و قدرتمند توپخانه، امان دشمن را بریده بود. فرمانده ی نیروهای محاصره شده، در گزارشی به فرماندهی رده بالاتر، چنین اعلام می کند:

«درگیری بسیار شدید است و نیروها در محل خود مقاومت می کنند! نیروهای مهندسی که قرار بوده امشب سنگرسازی گردان ها را حل نمایند؛اکثرشان فرار کردند، گردان ها وضع بسیار بدی می گذرانند. ما از تمام جهات و از چهار طرف در محاصره ی دشمن قرار گرفته ایم. احتیاج به یک تیپ زرهی داریم که راه باز شود. لازم است این تدبیر سریع انجام گیرد. به فرمانده ی لشکر 26 بگویید یک گردان مکانیزه و توپخانه بفرستد که ما را پشتیبانی کنند. باید از جاده ساحلی (جاده فاو - البحار) نیروی کمکی برای تیپ 3 و 4 بفرستید، هر چند گران تمام شود.» (1) .

فرمانده این تیپ در گزارش دیگری نیز چنین می گوید:

«وضعیت ما بسیار بد و سخت می باشد. آتش توپخانه روی ما مؤثر است و تلفات افزون تر می شود. فعلا در مواضع خود مقاومت می کنیم ولی به داد ما برسید.»

پس از بسته شدن راه های کمک و به نیروهای در حال محاصره و ناامیدی فرماندهان دشمن از امکان اعزام نیروی کمکی، فرمانده لشکر گارد به فرماندهان تیپ 3 و 4، به عنوان آخرین راه حل، "جنگ و گریز" و فرار را توصیه می کند:

«شما با جنگ و گریز بیایید بیرون، چون خبر محاصره به بغداد رفته است. شما اگر می توانید آبروی لشکرتان را بخرید و بیایید

ص: 39

عقب، ما کاری نمی توانیم بکنیم.» (1) .

پس از ابلاغ این دستور، باقی مانده ی نیروهای دشمن با ناامیدی، دست به تکاپو زدند و پس از ساعاتی جنگ و گریز، حدود ساعت 2 بعد از ظهر، تنها تعداد اندکی از نیروهای لشکر گارد ریاست جمهوری صدام توانستند از مهلکه جان سالم بدر برند و اکثریت این نیروی ویژه به هلاکت رسیدند.

پل روی بهمنشیر، امیدواری دشمن برای بستن عقبه های خودی را تبدیل به یأس کرد و بدین وسیله گام مهمی در تثبیت منطقه، برداشته شد.

طی پنج روز اول عملیات رزمندگان حملات خود را در محور میانی (جاده استراتژیک)، محور ام القصر و کارخانه نمک، تشدید کردند و توانستند نیمی از کارخانه نمک را تصرف کنند و روی جاده ام القصر نیز خطی موازی کارخانه نمک تشکیل دهند. همچنین در محور میانی، که برای دشمن اهمیت بسیاری داشت، رزمندگان طی چند شب درگیری متوالی، خطوط دشمن را در هم شکستند و در شب هشتم خود را به سه راهی کارخانه نمک رساندند و با احداث چند رده خاک ریز بلند و آرایش مناسب ضد زره در پشت آن مستقر شدند.

از روز هشتم به بعد و پس از اینکه قوای خودی خط پدافندی مناسبی تشکیل دادند، دشمن که خود را به طور کامل بازیافته بود، پاتک های خود را مجددا آغاز کرد. نیروهای دشمن ابتدا از جاده فاو - البحار وارد عمل شدند که با مقاومت و مقابله ی نیروهای خودی، منهدم شدند و عقب نشینی کردند. سپس در جاده استراتژیک، فشار حملات خود را روی سه راهی کارخانه نمک متمرکز کردند، لیکن بر اثر اجرای آتش شدید خمپاره و توپخانه، تلفات زیادی را متحمل شدند و با به جا گذاشتن کشته ها و مجروحان بسیار، عقب برگشتند.

گفتنی است که در جریان حملات دشمن در محورهای ساحلی و میانی، آتش توپخانه خودی نقش ویژه ای در انهدام و عقب زدن نیروهای دشمن داشت. شدت آتش خودی روی دشمن، به حدی بود که تاب و توان مقاومت را از آنها سلب کرده بود و نیروهای عراقی که در طول 5 سال جنگ کمتر با چنین آتشی مواجه شده بودند، روحیه خود را باخته بودند.

در روز یازدهم عملیات برای تکمیل خط پدافندی و تثبیت آن، در جلو محور ساحلی و محور میانی، آب انداخته شد و بدین وسیله، دشمن از تلاش مجدد در این محورها بازماند.

ص: 41

تلاش های خود را سه محور خلاصه کرد:

1 - ادامه پاتک در محور کارخانه نمک و جاده ام القصر.

2 - گسترش عقبه ها و احداث جاده و مواضع جدید توپخانه، ایجاد استحکامات و دیگر فعالیت های مهندسی.

3 - طراحی استراتژی دفاع متحرک.

در این دوره نیروهای خودی با اجرای آتش توپخانه و ادوات و فعالیت های تبلیغاتی نقشی بازدارنده، مضمحل کننده و فرساینده روی نیروهای عراقی ایفا می کردند. رژیم عراق نیز برای حل بحران های ناشی از فتح فاو و ضایعات وارد شده به ارتش عراق مکررا تبلیغ می کرد که به زودی فاو را پس خواهد گرفت. با نزدیک شدن هفتم نیسان (سالروز تولد صدام و تشکیل حزب بعث) که برابر 17 فروردین 1365 بود، تبلیغات دشمن جدی تر شد و این روز را موعد باز پس گیری فاو اعلام کرد.

سرانجام، سیزده روز قبل از هفتم نیسان، در بامداد 4 / 1 / 65 نیروهای دشمن تهاجم خود را از دو محور آغاز کردند، اما در هر دو محور شکست خوردند و تحرکات بعدی آنها نیز عقیم ماند. به رغم تبلیغات گسترده رژیم عراق، در هفتم نیسان نیز تحرکی از دشمن مشاهده نشد.

پس از چند روز ارتش عراق حمله گسترده ای را در دو محور آغاز کرد که با ایستادگی رزمندگان، این حمله عراق نیز به شکست انجامید و از مهاجمان در یک محور حدود 4000 کشته یا زخمی به جای ماند و در محور دیگر نیز بسیاری از عراقی ها در میان باتلاق ها و میدان های مین کشته و تعدادی اسیر شدند. این آخرین حمله عراق در منطقه عملیاتی والفجر 8 بود و پس از آن اقدامات مهندسی ارتش عراق برای استحکام و تثبیت خطوط پدافندی افزایش یافت.

عراق امری ضروری بود. لذا دو طرح اساسی در دستور کار قرار گرفت:

1 - تثبیت منطقه با اقدامات مهندسی، ایجاد مواضع استحکامات، احداث کانال و پل.

2 - ترمیم خط خودی با از میان برداشتن رخنه های دشمن در کارخانه نمک، جاده شنی و...

با تلاش طاقت فرسای واحدهای مهندسی جهاد سازندگی و یگان های مهندسی سپاه کانالی سراسری از اروندرود تا خور عبدالله احداث گردید و با پمپاژ آب از اروندرود در آن و همچنین احداث دژ و خاک ریزهای متعدد و دیگر استحکامات، خط پدافندی مطمئنی ایجاد گردید.

از سوی دیگر، رزمندگان با اجرای عملیاتی در تاریخ 8 / 2 / 65 رخنه های موجود را پاک سازی و خط پدافندی را ترمیم کردند که در جریان آن 6 تیپ ارتش عراق حدود 80 درصد منهدم شدند. این آخرین حمله ی خودی در این منطقه و آخرین روز درگیری جنگ 78 روزه در منطقه فاو بود.

جدید سپاه آغاز شد. همچنین قدرت فرماندهی سپاه برای کنترل هوایی و هوانیروز در این عملیات آشکار شد. ضمن اینکه اعتماد به نفس برای کسب پیروزی که پیش از این مورد تردید قرار گرفته بود، مجدداً حاصل شد.

نتایج حاصل از فتح فاو به تثبیت قرارداد 1975 الجزایر انجامید. با تکیه بر این منطقه تصرف شده امکان ادامه ی جنگ و بعدها رویاروی با امریکا در خلیج فارس نیز فراهم شد.

در مجموع عملیات والفجر 8 در ابعاد سیاسی، نظامی و اقتصادی نتایج گسترده ای داشت که به طور خلاصه چنین است:

1 - آزاد سازی و تصرف 940 کیلومتر مربع شامل: سرزمین خودی در اروندرود: 30 کیلومتر مربع، ساحل خلیج فارس در خور عبدالله: 60 کیلومتر مربع، منطقه آبی آزاد شده و تصرف شد در خلیج فارس: 600 کیلومتر مربع، خشکی تصرف شده از دشمن 250 کیلومتر مربع.

2 - آزاد سازی شهر فاو و روستاهای حومه آن و تصرف تأسیسات نفتی و پتروشیمی و اسکله های بارگیری آن.

3 - قطع ارتباط عراق با آب های آزاد جهان.

4 - تصرف سه پایگاه موشکی زمین به دریا و پایگاه نیروی دریایی عراق در قشله.

5 - تسلط بر خور عبدالله و تصرف قسمت متعلق به عراق و آزاد شدن تردد در اروندرود از شمال خور معامر تا دهانه فاو.

6 - امنیت در شمال خلیج فارس و امکان تردد کشتی ها به بندر امام خمینی.

7 - نزدیک شدن به شهر بندری ام القصر و تهدید آن.

8 - محاصره اسکله های البکر و العمیه.

9 - هم مرز شدن با کویت.

علاوه بر این در این عملیات، بیش از 50000 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی شدند که در میان آنها یک فرمانده لشکر، پنج فرمانده

ص: 45

تیپ، شمار زیادی افسر ارشد و جزء مشاهده می شدند. همچنین، 2105 تن از افراد دشمن اسیر شدند که در میان آنها چندین سرهنگ ستاد، سرهنگ دوم، سرگرد، افسر جزء خلبان هواپیما و هلی کوپتر و درجه دار وجود داشتند.

از تجهیزات دشمن مقداری به شرح زیر منهدم یا به غنیمت گرفته شد (1) .

خسارات دشمن در عملیات والفجر 8

انهدامی: 39 هواپیما، غنیمتی: -

انهدامی: 5 هلی کوپتر، غنیمتی: -

انهدامی: 300 تانک، غنیمتی: 50 تانک

انهدامی: 240 نفربر زرهی، غنیمتی: 45 نفربر

انهدامی: 5 دستگاه مهندسی، غنیمتی: 30 دستگاه مهندسی

انهدامی: 250 خودرو، غنیمتی: 180 خودرو

انهدامی: 150 توپ صحرایی، غنیمتی: 20 توپ صحرایی

انهدامی: 55 توپ ضد هوایی، غنیمتی: 120 توپ ضد هوایی

انهدامی: 2 ناوچه موشک انداز، غنیمتی، 3 رادار موشکی

در ضمن، مقدار زیادی وسایل مخابراتی، سلاح های سبک و رادارهای مختلف در میان وسایل انهدامی دشمن و غنائم به دست آمده وجود داشت.

در این عملیات، یگان های ارتش عراق بیش از عملیات های دیگر

ص: 46

متحمل خسارت و آسیب شدند. در مجموع، 10 تیپ پیاده، کماندویی و نیروی مخصوص، 2 تیپ زرهی، 4 گردان ضد هوایی، 10 گردان جیش الشعبی و 5 گردان توپخانه دشمن به طور 100 درصد منهدم شدند. علاوه بر این، 33 تیپ پیاده، کماندو و نیروی مخصوص و 8 تیپ زرهی و مکانیزه ی عراق نیز بیش از 60 درصد منهدم شدند که برای بازسازی و تجدید سازمان از منطقه عملیاتی خارج گردیدند. همچنین نزدیک به 10 لشکر و 5 تیپ کماندو، زرهی و مکانیزه دشمن 30 درصد آسیب دیدند که دشمن به دلیل کمبود نیرو آنها را در منطقه ی عملیاتی نگه داشت تا پس از تجدید سازمان یگان های آسیب و جایگزینی آنها، این نیروها نیز به عقب منتقل شوند.

به طور استثنا این مزیت را داشت؛ زیرا خور عبدالله، اروندرود و خلیج فارس در غرب، شرق و جنوب این منطقه عملیاتی موجب می شد دشمن تنها از یک جناح بتواند به خط دفاعی رزمندگان حمله کند.

2 - رعایت اصول حفاظتی در ترددها، جابه جایی یگان ها، کنترل تردد عناصر مشکوک و ستون پنجم.

3 - رعایت اصول حفاظتی در شناسایی ها آموزش ها و...

4 - ضعف اطلاعاتی دشمن.

5 - اجرای عملیات پشتیبانی (فریب) از ام الرصاص، شلمچه و...

6 - اجرای فعالیت های فریب از جمله تلاش های آماده سازی و مهندسی پر حجم در منطقه هور.

7 - اتخاذ تاکتیک های ویژه، خصوصا هنگام عبور از رودخانه اروند.

8 - تدبیر بی سابقه فرماندهی در به کارگیری یگان ها نسبت به توان رزمی آنها در زمان و مکان مناسب.

9 - وحدت نظر در فرماندهی، طراحی عملیات و اجرای آن.

10 - سرعت عمل رزمندگان در تصرف قرارگاه های فرماندهی و اختلال در مرکز فرماندهی و هدایت دشمن.

11 - موقعیت زمین منطقه که امکان مانور مناسب را از دشمن سلب می کرد.

12 - امکان استفاده مناسب از آتش.

13 - سیستم نسبتا مناسب پدافند هوایی.

14 - وسعت نسبتا مناسب منطقه عملیاتی. (1) .

15 - پشتیبانی بیشتر دولت و مردم نسبت به گذشته در فراهم آمدن نیرو و امکانات.

16 - عزم و اراده ی قوی، تقوا و اخلاص نیروهای عمل کننده.

17 - اقدامات گسترده و مناسب مهندسی قبل از عملیات و به خصوص در حین اجرای عملیات.

18 - آماده سازی عقبه های مطمئن برای پشتیبانی، مهمات رسانی و تدارکات.

ص: 51

19 - آماده سازی راه های وصولی مناسب به خطوط پدافندی و سرعت دادن به تحرک یگان ها در منطقه عملیاتی.

20 - آموزش و سازماندهی مناسب نیروها.

21 - اقدامات پیشگیرانه در مقابل تک های شیمیایی دشمن.

22 - استفاده مناسب از نیروی هوایی و هوانیروز.

23 - به کارگیری مناسب سلاح های ضد زره.

24 - استفاده مناسب و دقیق از اطلاعات دریافتی از واحدهای شنود.

6 - محدود شدن نیرو و امکانات دشمن در منطقه کم عرض (در منطقه عملیاتی) و آسیب پذیر بودن آنها از آتش مؤثر نیروهای خودی و تحمل تلفات بسیار.

7 - نبودن زمین مناسب برای میدان مانور تانک ها و جابه جایی وسایل مکانیزه. 8 - نداشتن راه های وصولی متعدد به خطوط پدافندی و متکی بودن دشمن به دو راه موازی و در برد توپخانه خودی.

9 - شتاب در تصمیم گیری در به کارگیری نیروهای پاتک کننده مانند گارد جمهوری. (1) .

ص: 53

علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل و همچنین تلاش برای کاهش قیمت نفت بود. آنها همچنین به کمک رسانه های غربی با متهم کردن ایران به تروریسم و جو سازی درباره ی خریدهای تسلیحاتی، موج جدیدی را علیه ایران به راه انداختند. رادیو امریکا در این باره، به نقل از نشریه واشنگتن تایمز اعلام کرد:

«ایران 77 موشک زمین به زمین و 60 موشک زمین به هوا که قادر هستند هواپیماهای میگ - 23 و میراژ اف - 1 را سرنگون کنند، از سوریه و کره شمالی تحویل گرفته است.» (1) .

نشریه انگلیسی آبزرور نیز نوشت:

«ایران به تازگی از انبارهای اروپایی ده هزار موشک ضد تانک ناو ساخت امریکا را به بهای هر فروند شانزده هزار دلار خریداری کرده است.» (2) .

انستیتو مطالعات استراتژیک لندن اعلام کرد:

«چین در ماه مارس 1985 میلادی با فروش معادل 1 / 6 میلیارد دلار تسلیحات از جمله 14 فروند جت شناسایی جی - 200  60 دستگاه تانک تی - 59، سلاح ضد تانک، موشک انداز و موشک های زمین به هوا به ایران، موافقت کرده است.» (3) .

اتحاد جماهیر شوروی (سابق) نیز پس از عملیات والفجر 8 به موضع گیری در برابر جنگ پرداخت. از نظر گرومیکو "موضع گیری شوروی در جنگ قابل تغییر نیست؛ چه وقتی که در عراق وارد (خاک) ایران شد و چه حالا که ایران وارد (خاک) عراق شده است. " مقامات شوروی، جنگ را بی معنی و غیر ضروری خواندند و تأکید کردند که جنگ باید هرچه زودتر قطع شود. (4) .

به علاوه، شوارد نادزه، وزیر خارجه شوروی و همچنین معاون وزیر خارجه این کشور با مقامات عراقی دیدار و گفت و گو کردند. مقامات رسمی شوروی در واکنشی جانبدارانه از عراق، گفتند که مسکو از پیشنهادهای صلح صدام برای پایان جنگ پشتیبانی می کند. (5) .

دبیر کل سازمان ملل متحد از کشورهای امریکا و شوروی خواست که

ص: 55

از نفوذ خود استفاده کرده و جنگ را پایان دهند. رئیس شورای امنیت نیز با تصریح این مطلب که ایران این جنگ را علیه عراق ادامه داده است، همین درخواست را عنوان کرد.

در حالی که موفقیت ایران در عملیات والفجر 8 روبه تثبیت پیش می رفت شورای امنیت قطع نامه جدیدی را در تاریخ 24 فوریه 5 / 12 / 1364 (1986) به شماره 582، درباره ی جنگ به تصویب رساند. در بند 3 این قطع نامه آمده است:

«دبیر کل از ایران و عراق بخواهد دو کشور بی درنگ در زمین، دریا و هوا آتش بس را رعایت کرده و بلافاصله تمام نیروهای خود را تا مرزهای بین المللی شناخته شده به عقب بکشند.» (1) .

این قطع نامه در حالی به تصویب رسید که در قطع نامه های قبلی این شورا، در برابر حملات زمینی، دریایی و هوایی عراق تنها به اظهار تأسف، آن هم بدون ذکر نام عراق، اکتفا شده بود. قطع نامه ی 582 بلادرنگ مورد موافقت عراق قرار گرفت، اما وزارت خارجه ی جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به این مصوبه، در 17 اسفند 1364 طی بیانیه ای اعلام کرد:

«عدم موضع گیری صریح و قاطع در این زمینه (تعیین متجاوز) نشانگر آن است که شورا هنوز اراده ی سیاسی لازم را در این زمینه ندارد. بر این اساس، آن قسمت از قطع نامه که به کل موضوع جنگ و خاتمه ی مناقشات مربوط می شود، ناقص و بی اعتبار و غیر قابل اجرا است ... اولین قدم برای حرکت به سمت حل عادلانه جنگ، محکومیت صریح عراق به عنوان متجاوز است.» (2) .

کشورها و سازمان های عربی نیز نگرانی خود را از پیروزی ایران آشکار کردند. عربستان سعودی در اقدامی جانبدارانه از عراق، به ترکیه پیشنهاد داد در صورتی که این کشور روابط تجاری خود را با ایران قطع کند، ضرر و زیان مالی آن را به عهده می گیرد.

همچنین شاه اردن به میانجی گری میان عراق و سوریه برای آشتی

ص: 56

دادن دو کشور پرداخت و شورای همکاری خلیج فارس نیز در 13 اسفند 1364 تشکیل جلسه داد و علیه ایران موضع گیری کرد.

مهم ترین واکنش غرب و متحدان منطقه ای عراق در برابر این عملیات، کاهش قیمت نفت بود که با هدف کاستن از توان اقتصادی و در آمد ارزی جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت. این کاهش تا مرز بشکه ای دلار ادامه یافت.

عربستان و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با افزایش تولید و اشباع بازار نفت، نقش بسزایی در ایجاد این وضعیت داشتند.

عربستان این اقدام خود را با عنوان "استراتژی سهم بازار" توجیه می کرد و با این عمل یک تا دو سال قیمت نفت را پایین نگه داشت. (1) .

از دست دادن فاو، چنان فشار مضاعفی را در سطوح داخلی، منطقه ای و بین المللی بر رژیم به اقدامات وسیع سیاسی - نظامی دست زد. مهم ترین اقدام عراق حمله به هواپیمای مسافربری ایران بود که حامل چند تن از نمایندگان مجلس و شخصیت های سیاسی از جمله آیت الله محلاتی، نماینده امام خمینی در سپاه بود. همچنین، حمله به قطار مسافربری در ایستگاه هفت تپه خوزستان، حمله به مراکز اقتصادی و صنعتی با تأکید بر منابع (پایانه خارک، پالایشگاه ها و...) و نیز اجرای عملیات های محدود تهاجمی موسوم به استراتژی "دفاع متحرک" از دیگر تلاش های عراق در این زمینه به شمار می روند.

پیدایش وضعیت جدید می توانست موجب تغییرات اساسی در جنگ و عملیات نظامی و بالطبع ایجاد دگرگونی هایی در منطقه ی خاورمیانه گردد؛ از این رو بازتاب پیروزی ایران در فاو، در مقایسه با مقاطع پیشین جنگ، تنها با اوضاع پس از فتح خرمشهر قابل مقایسه است.

ص: 57

عقب راندن رزمندگان اسلام، به تدریج لحن رسانه های تبلیغاتی قدرت های بزرگ نیز تغییر کرد. نبرد والفجر 8 اوضاع سیاسی منطقه را دچار دگرگونی شدید ساخت و وسایل تبلیغاتی جهان را مجبور کرد تا با حساسیت بیشتری مسائل ناشی از پیروزی های ایران را دنبال کنند. به همین جهت از این پس شاهد توجیه علل ناتوانی عراق در باز پس گیری فاو و موکول کردن آن به تغییر اوضاع جوی هستیم. آنتونی کردزمن یکی از کارشناسان امور خاورمیانه ای آمریکا در جنگ تحمیلی، معضل اصلی عراق را در فاو چنین بیان می کند:

«مشکل اصلی عراق آن است که نمی خواهد متحمل تلفات شود، در صورتی که ایران به خصوص در حمله ی اولیه، آمادگی پذیرش تلفات سنگین را دارد. از جمله مشکلات هر جنگ آن است که نمی توان بدون تحمل تلفات دست به ضد حمله زد. معمولا تلفات در ضد حمله پنج تا ده برابر آن در حالت دفاعی است. عراق ترجیح می دهد به جای تحمل تلفات سنگین، بخش های کوچکی از خاک خود را از دست بدهد.» (1) .

روزنامه ی واشنگتن پست نیز نظریات کردزمن را به گونه ای دیگر بیان کرده است: «بزرگترین مشکل عراقی ها اجتناب آنها از متعهد ساختن پیاده نظام خود به دفع حملات ایران است. آنها به جای این امر، استفاده از آتش توپخانه، بمباران جت های جنگنده و آتش راکت هلی کوپترهای جنگی را انتخاب کرده اند. چنین جنگ هایی احتیاج به انگیزه ی شدید و تعهد کامل سربازان دارد که بنظر کارشناسان، در ارتش عراق نقصان آن مشهود است. بنابر اظهار یکی از تحلیل گران نظامی، مجموعه ای از ملاحظات سیاسی در عراق به فرماندهی نظامی فشار وارد می کند و عمده ی تصمیم بر آن است که از دادن تلفات زیادی که باعث نارضایتی های سیاسی داخلی شود، اجتناب گردد.» (2) .

عراق در منطقه ی فاو به لحاظ غافل گیری در مکان و تاکتیک، در برابر

ص: 59

رزمندگان اسلام دچار انفعال شد، لذا به رغم تلاش هایی که انجام داد نتوانست در عقب راندن رزمندگان اسلام موفقیتی کسب نماید.

خبرنگار رادیو بی. بی. سی درباره اهمیت فاو برای عراق می گوید:

«باز پس گیری شبه جزیره ی فاو هنوز برای عراق یک اولویت کلی است و اگر عراق نتواند فاو را پس بگیرد، ممکن است روحیه معنوی و موقعیت صدام به طور خطرناکی از بین برود.» (1) .

بدین ترتیب، عراق به ناچار و از موضع ضعف، موقتا از باز پس گیری فاو چشم پوشید و این مسئله را به زمان دیگری موکول و رسما اعلام کرد که در موقعیت فعلی قادر به باز پس گیری فاو نیست. اعترافات رسمی عراقی ها و توقف اقدامات عملی آنها موجب گردید روند تحولات سیاسی - نظامی جنگ مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد. در واقع تا پیش از این به تثبیت منطقه تصرف شده در دست نیروهای ایران با تردید نظر می شد و به توانایی عراق برای باز پس گیری آن امیدواری زیادی وجود داشت. لیکن اعتراف عراق به این ناتوانی، انعکاس نامطلوبی به زیان عراق داشت. رادیو آمریکا به نقل از ناظران سیاسی غرب در این باره گفت:

«عراق ظاهرا تصمیم گرفته است از کوشش های خود برای باز پس گیری فاو، به خاطر تحمل بهای گزاف نظامی- سیاسی، دست بکشد.» (2) .

هفته نامه لوموند چاپ فرانسه نیز در تحلیلی نوشت:

«در ستاد ارتش عراق پذیرفته شده که باز پس گیری فاو طولانی و پرهزینه خواهد بود.» (3) .

شود که عراق به دلیل برتری هوایی، آتش توپخانه و لجستیک، در اتخاذ مواضع دفاعی موفق بوده و توانسته است کنترل اوضاع را در اختیار داشته باشد؛ اما تصرف فاو و ناتوانی عراق در باز پس گیری آن، نقطه ی پایانی بر تأکیدات پیشین مبنی بر توانایی نظامی عراق بود. یک هفته نامه نظامی در این زمینه نوشت:

«تا پیش از حمله ایران به بندر متروکه فاو، چنین تصور می شد که عراقی ها کنترل اوضاع نظامی را در دست دارند.» (1) .

خبر گزاری یونایتدپرس نیز به نقل از منابع اطلاعاتی خبری گفت:

«تهاجم ایران به فاو بزرگترین مشکل نظامی عراق در 5 سال جنگ است.» (2) .

همچنین خبر گزاری رویتر به نقل از دیپلمات ها گزارش داد:

«موفقیت های ایران به تصویر تفوق نظامی که به دقت رسم شده بود آسیب رسانیده است. تغییرات نظامی بیشتر به زیان عراق، می تواند به حکومت بغداد لطمه وارد سازد.» (3) .

بنابراین، علاوه بر آن که فتح فاو موقعیت نظامی عراق را تضعیف و متزلزل کرد، متقابلا موجب توجه جدی قدرت های خارجی به برتری نظامی رزمندگان اسلام شد. خبرگزاری رویتر به نقل از کارشناسان سیاسی و نظامی در خلیج فارس، اعلام کرد:

«حملات موفقیت آمیز ایران به عراق، برای اولین بار به ایران امتیاز نظامی بخشیده است و می تواند نقطه عطفی در تاریخ جنگ پنج و نیم ساله خلیج (فارس)باشد.» (4) .

ص: 62

افزون بر این، از بدو پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، یکی از سیاست های اصلی رؤسای جمهور امریکا، بهبود روابط با ایران و گشودن باب مذاکره و از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی بود. آنها از این اقدام پی در پی چند هدف بودند:

1 - ورود به ایران به منظور حضور در متن حوادث کشور و برنامه ریزی برای براندازی نظام جمهوری اسلامی. 2 - شکستن ابهت و اقتدار منطقه ای و بین المللی انقلاب اسلامی. 3 - شکستن آرمان "باور به خود" در میان مسلمانان و انقلابیون جهان سوم. 4 - استحاله آرمان های انقلاب و عبرت ساختن آن برای دیگران. از این رو، سیاستمداران ایالات متحده امریکا مترصد فرصت مناسب برای ایجاد روابط سیاسی با جمهوری اسلامی ایران بودند.

بدین ترتیب، فشارهای وارد شده به ایران از جنبه اقتصادی، دشواری های میدان نبرد و نیاز مبرم ایران به سلاح و همچنین، تنگ شدن عرصه بر امریکا و کشورهای غربی از تلاش انقلابیون لبنان و نیز توانایی ایران در کمک به آزادی گروگان های غربی در لبنان، عواملی بود که از نظر سیاستمداران ایالات متحده، زمینه برقراری روابط با ایران را مهیا کرده بود. امریکایی ها از روش ها و تلاش های پراکنده گذشته برای ایجاد ارتباط با ایران که به شکل غیر مستقیم و عمدتا با وساطت کشورهایی چون ترکیه، ژاپن و آلمان صورت می گرفت، صرف نظر کرده مستقیما به برقراری روابط با ایران اقدام کردند. روندی که انجام آن تدریجی و پنهانی بود. نشریه فارین ریپورت در این باره نوشت:

«سال 1985 میلادی (1364) سال توجه امریکا به ایران بود. در این سال دکتر هنری کیسینجر، وزیر خارجه پیشین امریکا یک گزارش سری در مورد ایران به ریگان تسلیم کرد و ضرورت گشودن کانال های ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با ایران را به وی یادآور شد. در ضمن این حقیقت را به او گوشزد کرد که تا زمانی که یک جناح میانه رو و قدرتمند مایل به گفت و گو با امریکا در

ص: 64

بین رهبران آن کشور وجود نداشته باشد، هیچ گونه پیوند و یا مصالحه ای بین دو کشور صورت نخواهد گرفت.» (1) .

مبتنی بر این رهیافت که تقریبا اجتماع نظر عمومی در میان مقامات و جناح های امریکایی درباره آن وجود داشت، دولت ریگان دست به ارسال اقلام بسیار محدود سلاح به ایران زد و در پی آن، مک فارلین، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور امریکا به ایران سفر کرد. هدف های این اقدام آن گونه که ریگان، رئیس جمهور امریکا پس از افشای ماجرا اعلام کرد، عبارت بودند از:

1 - از سرگیری روابط با ایران.

2 - خاتمه دادن به جنگ.

3 - از بین بردن ریشه های تروریسم (منظور حرکت های مردمی و انقلابی علیه امپریالیسم است).

4 - حل مسئله گروگان ها در لبنان. (2) .

در این میان این هدف ها، از سرگیری روابط و حل مسئله گروگان ها به ترتیب مهم ترین عوامل مؤثر بر دیپلماسی پنهانی امریکا با ایران بودند. این در حالی بود که تصمیم گیرندگان امریکایی برای مصرف داخلی، حل مسئله گروگان ها را مهم ترین عامل در اجرای ماجرای "ایران گیت" عنوان کردند.

اولین اقدام در این روند، ارسال سلاح به ایران بود. منابع خبری غرب این عمل را اینگونه توجیه کردند که وقتی کاخ سفید از کمک سوریه به آزادی گروگان ها ناامید شد و ایران نیز توانست برای آزادی گروگان های هواپیمایی تی. دبلیو. ای، در تیر ماه 1364 کمک کند، امریکایی ها به این نتیجه رسیدند که با تأمین برخی از لوازم یدکی و تجهیزات مورد نیاز ایران، موجبات جلب نظر مسئولان ایران را فراهم کنند. این لوازم یدکی، همان هایی بود که شاه از امریکا خریداری کرده بود، اما امریکا به دلیل تحریم فروش سلاح به ایران، آنها را بلوکه کرده بود. امریکایی ها با وجود تن دادن به این سیاست، از دادن سلاح های استراتژیک که موجب پیروزی ایران در جنگ شود، خودداری کردند و

ص: 65

تنها به تحویل تعدادی موشک تاو، تجهیزات سیستم موشکی ضد هوایی هاوک (هاگ) و یکی دو قلم دیگر از این دست، اقدام کردند. البته امکان تهیه این سلاح ها از بازار آزاد نیز کم و بیش وجود داشت. به همین دلیل، هم زمان با دیپلماسی پنهان، امریکا در جهت مسدود کردن کانال های تهیه تسلیحات ایران از بازار آزاد، تلاش چشم گیری به عمل آورد. موج دستگیری ها، بازداشت و زندانی کردن اعضای حدود 21 شبکه قاچاق اسلحه، حکایت از این امر داشت که امریکا درصدد بوده است با بستن کانال های دستیابی ایران به تسلیحات مورد نیاز پیشرفته و غیر پیشرفته، از آن به عنوان امکان جهت اهداف خود بهره برداری کند. (1) .

بدین ترتیب، نیازمندی امریکا به ایجاد ارتباط با ایران، با ارسال محدود سلاح به ایران از خرداد 1364 تا اسفند همان سال شکل گرفت. پس از آن امریکا کوشید با ایران ارتباط مستقیم برقرار کرده و واسطه ها را حذف کند. تلاش امریکا برای حذف هر گونه واسطه و برداشتن گام بزرگتر، موجب سفر مک فارلین به ایران شد. سرانجام در چهارم خرداد 1365 هواپیمای حامل مک فارلین و همراهانش در تهران به زمین نشست. طی سه روز اقامت مک فارلین و همراهانش در ایران، مذاکراتی با رابطین ایرانی صورت گرفت، اما نتیجه روشنی در پی نداشت. مک فارلین با درک عدم موفقیت، تأسف خود را به طرف ایرانی مذاکره کننده ابراز کرد و با بیان این که فرصت گران بهایی از رست رفت (!)، ناموفق به امریکا برگشت. (2) .

در پی اظهارات آقای هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، در سالگرد تصرف سفارت امریکا در تهران (13 / 8 / 1365)، در افشای سفر مک فارلین، کاخ سفید با بحران سیاسی کم سابقه ای روبه رو شد؛ زیرا هر آنچه را که ریگان به عنوان انگیزه تماس با جمهوری اسلامی مطرح می ساخت، با شکل خاصی که ایران در این دیپلماسی انقلابی به کار بست، ضعف امریکا در برخورد با مسائل جهانی تلقی شد و تیر هدف هایی که ریگان با قصد کاهش فشار جو داخلی و

ص: 66

سرخوردگی سیاست امریکا در صحنه بین المللی مطرح کرده بود، موجب تشدید بحران شد. حتی اگر ریگان می توانست با هر کوششی وانمود کند که از نماینده کاخ سفید در ایران استقبال به عمل آمده است، اعزام یک عنصر برجسته به ایران، به بیانگر ضعف امریکا و انفعال این کشور در برابر ملت و رهبری انقلاب اسلامی تلقی می شد. زیرا برای تمام ناظران سیاسی مشخص بود که چنین تلاشی در این سطح، به مراتب فراتر از اقدام در جهت آزادگی گروگان های امریکایی در لبنان بوده است و این تلاش به عنوان قدمی آشتی جویانه در ارتباط با یک انقلاب ارزیابی می شد و دقیقا با همین برداشت، مسئله بی اعتباری سیاست های منطقه ای امریکا در روابط با متحدان منطقه ای اش، قوت گرفت.

وقوع ماجرای مک فارلین، لطمه ی شدیدی به اعتبار امریکا در صحنه ی سیاست بین الملل وارد ساخت و جوی آکنده از بی اعتمادی و سوء ظن بین این کشور با کشورهای عرب منطقه خلیج فارس و به خصوص عراق به وجود آورد. مقامات عراق به طور رسمی این سیاست امریکا را محکوم و آن را نقض بی طرفی و معارض با نقش این قدرت بزرگ در حفظ امنیت و صلح بین المللی اعلام کردند. عراقی ها همچنین امریکا را متهم کردند که در عملیات والفجر 8 و از دست دادن فاو، اطلاعات گمراه کننده ای به آنها داده است.

اقدام دیگر عراق در این برهه، نزدیکی هر چه بیشتر به شوروی بود. در این حال، اتحاد جماهیر شوروی از شرایط موجود نهایت بهره برداری را کرده و با ارسال سلاح به عراق، روابط خود را با متحد دیرینه اش بهبود بخشید. این ارتقاء روابط به گونه ای بود که در پی حمایت شوروی از فشار عراق بر ایران در جنگ شهرها، دوره ی سختی بر ایران گذشت. منابع تأمین برق کشور، مناطق مسکونی و مراکز صنعتی و اقتصادی کشور به شکل گسترده ای در معرض بمباران و هدف موشک های عراقی قرار گرفت. این فشار، به لحاظ این که ایران در سیاست خارجی امریکا در منطقه، تشتت و سردرگمی ایجاد کرده بود، مورد استقبال ایالات

ص: 67

متحده نیز قرار گرفت.

از سوی دیگر امریکا تلاش فوق العاده ای به عمل آورد که چالش داخلی و خارجی ناشی از ماجرای مک فارلین را به حداقل کاهش دهد. جهت دستیابی به این هدف، در صحنه جنگ با دادن اطلاعات استراتژیک به عراق سعی کرد روابط خود با عراق را به شکل سابق بازگردانده و از گسستگی بیشتر این روابط جلوگیری کند. مهمترین اقدام امریکا در این زمینه، آگاه کردن مقامات عراقی از منطقه مورد نظر ایران برای عملیات کربلای 4 و جزئیات مانور آن بود.

علاوه بر این امریکایی ها در جریان جنگ شهرها و حملات هوایی عراق به منابع برق و تأسیسات صنعتی ایران، اطلاعات با ارزشی در اختیار عراق قرار دادند. این تلاش ها به ویژه موفقیت عراق در عقب راندن رزمندگان اسلام در عملیات کربلای 4 که در حد زیادی اطلاعات امریکایی ها در آن نقش داشت و در صورت شکست عراق، به احتمال زیاد، این رژیم در بن بست سیاسی - نظامی بی سابقه ای گرفتار می شد، موجب نزدیکی و بهبود نسبی روابط عراق و امریکا شد. گرچه پیروزی رزمندگان اسلام در عملیات کربلای 5 یک بار دیگر سوء ظن عراقی ها را برانگیخت و آنها تصور کردند امریکا، یک بار دیگر آنها را فریب داده است، از این رو بار دیگر در روابط بین دو کشور چالش ایجاد شد.

اقدام دیگر امریکا برای کاهش فشار، متهم کردن مسئولان جمهوری اسلامی به ملاقات با مک فارلین بود. آنها کوشیدند ثابت کنند که مسئولان نظام با فرستاده ویژه ریگان ملاقات کرده اند، اما در این زمینه موفقیتی به دست نیاورد زیرا حتی نتوانستند نام مسئولان ملاقات کننده را ارائه دهند. و بالاخره آن گاه که با موضع گیری قاطع امام خمینی مواجه شدند، با طرح مسائلی "چون اسرائیل از دلالان فروش سلاح های امریکایی به ایران 30 میلیون دلار سود برده است. " و یا این که "امریکا پول فروش سلاح های فروخته شده به ایران را حساب ضد انقلابیون نیکاراگوئه واریز کرده است. " سعی کردند تا چهره انقلاب

ص: 68

اسلامی ایران را در برابر امریکا مخدوش کنند.

مزید بر این، اقدام دیگر امریکا در اعزام هیئت های دیپلماتیک به کشورهای عربی منطقه ی خلیج فارس بود تا از این طریق و با توجیه اقدام انجام شده، به آنها دلگرمی داده و حمایت کاخ سفید از این کشورها را دوباره اعلام کند. زیرا پس از افشای ماجرا، شیوخ عرب خلیج فارس، دچار ابهام و حیرت شده بودند. آنها مشاهده کردند که امریکا برای منافع خود حاضر است متحدان دیرینه خود را در برابر ایران، قربانی کند.

بدین ترتیب، ماجرای مک فارلین به دلیل هوشیاری امام خمینی به یک پیروزی بزرگ برای جمهوری اسلامی تبدیل شد. و در مقابل امریکا در باتلاقی فرو رفت که پی آمدهای منفی بسیاری در روابط سیاسی این کشور با کشورهای دیگر به جای گذاشت و اعتبار ایالات متحده را مخدوش ساخت.

این اقدام به طور خاص در رابطه با جنگ ایران و عراق، موجب شکاف سیاسی میان امریکا با عراق و کشورهای عرب منطقه شد.

ص: 69